عوارض جانبی - شیمی درمانی

• بررسی اجمالی

• چه اتفاقی می‌افتد

• عوارض جانبی

شیمی درمانی می‌تواند عوارض جانبی ناخوشایندی ایجاد کند، اگرچه بسیاری از آنها قابل درمان یا پیشگیری هستند و بیشتر آنها پس از توقف درمان برطرف می‌شوند.

پیش بینی اینکه چه عوارض جانبی را تجربه خواهید کرد دشوار است.

در اینجا لیستی از بسیاری از عوارض جانبی رایج آمده است، اما بعید است که همه آنها را داشته باشید.

خستگی

خستگی یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی شیمی درمانی است.

بسیاری از افرادی که تحت درمان هستند، اغلب احساس خستگی می‌کنند یا به راحتی از انجام کارهای روزمره خسته می‌شوند.

خوب است که:

• استراحت کافی داشته باشید

• از انجام کارها یا فعالیت‌هایی که احساس توانایی انجام آنها را ندارید، خودداری کنید

• در صورت امکان، ورزش‌های سبک مانند پیاده روی یا یوگا انجام دهید - این کار می‌تواند سطح انرژی شما را بالا ببرد، اما مراقب باشید که خودتان را بیش از حد تحت فشار قرار ندهید

• برای انجام کارهای روزمره از دوستان و خانواده خود کمک بگیرید

اگر شاغل هستید، ممکن است بخواهید از کارفرمای خود مرخصی بگیرید یا تا پایان درمان، به صورت پاره وقت کار کنید.

اگر به طور ناگهانی احساس خستگی شدید و نفس تنگی به سراغتان آمد با تیم مراقبتی خود تماس بگیرید. این می تواند نشانه کم خونی باشد.

احساس تهوع و استفراغ

بسیاری از افرادی که شیمی درمانی می‌کنند دوره هایی را تجربه می‌کنند که در آن حالت تهوع دارند یا استفراغ می‌کنند.

تیم مراقبت شما می‌تواند برای کاهش یا جلوگیری از این عارضه به شما داروی ضد تهوع و ضد استفراغ بدهد.

این داروها به این شکل‌ها در دسترس هستند:

• قرص‌ها یا کپسول‌هایی که قورت می‌دهید

• قرص‌هایی که در دهان حل می‌شوند

• آمپول یا تزریق داخل وریدی

• شیاف - کپسول‌هایی که در مقعد خود قرار می‌دهید

• چسب پوستی

عوارض جانبی داروهای ضد تهوع شامل یبوست، سوء هاضمه، مشکلات خواب (بی خوابی) و سردرد است.

اگر داروی شما کمکی نمی‌کند یا عوارض جانبی زیادی ایجاد می‌کند، به تیم مراقبتی خود اطلاع دهید. ممکن است داروی دیگری وجود داشته باشد که برای شما بهتر عمل کند.

ریزش مو

ریزش مو یکی از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی است، اگرچه برای همه اتفاق نمی‌افتد. از تیم مراقبت خود بپرسید که آیا ریزش مو از عوارض جانبی داروهای مصرفی شما است یا خیر

اگر ریزش مو داشته باشید، معمولا طی چند هفته پس از اولین جلسه درمان شروع می‌شود. اگر موهای زیادی را از دست بدهید، این معمولا طی ۱ تا ۲ ماه اتفاق می‌افتد.

شایع ترین حالت، ریزش موی سر است، اما ممکن است موهای سایر نقاط بدن از جمله بازوها، پاها و صورت را نیز از دست بدهید.

ریزش مو تقریبا همیشه موقتی است. موهای شما باید به زودی پس از پایان درمان دوباره رشد کنند.

اما گاهی اوقات موهایی که دوباره رشد می‌کنند٬ رنگشان کمی متفاوت است یا ممکن است از حالت قبلی خود مجعدتر یا صاف تر باشند.

کنار آمدن با ریزش مو

ریزش مو می‌تواند ناراحت کننده باشد. اگر برایتان سخت است که با ریزش موهایتان کنار بیایید، با تیم مراقبت خود صحبت کنید.

آنها درک می‌کنند که این وضعیت چقدر ناراحت کننده است و می‌توانند از شما حمایت کنند و گزینه‌های پیش روی شما را با شما در میان بگذارند.

برای مثال، ممکن است تصمیم بگیرید که می‌خواهید کلاه گیس بپوشید. 

گزینه‌های دیگر عبارتند از پوشاندن سر، مانند روسری و کلاه.

درباره سرطان و ریزش مو بیشتر بخوانید.

پیشگیری از ریزش مو

ممکن است با استفاده از کلاه سرد در حین شیمی درمانی، احتمال ریزش مو را کاهش داد.

کلاه سرد شبیه کلاه ایمنی دوچرخه است و برای خنک نگه داشتن پوست سر شما در طول جلسه درمان طراحی شده است. این کار باعث کاهش جریان خون به پوست سر و کاهش مقدار دارویی که به آن می‌رسد می‌شود.

اینکه آیا می‌توانید از کلاه سرد استفاده کنید بستگی به نوع سرطانی دارد که به آن مبتلا هستید. کلاه سرد همچنین با برخی از انواع داروهای شیمی درمانی بهتر عمل می کند و همیشه موثر نیست.

از تیم مراقبت خود بپرسید که آیا کلاه سرد می‌تواند به شما کمک کند یا خیر.

عفونت‌ها

شیمی درمانی می‌تواند توانایی بدن شما را برای مبارزه با عفونت کاهش دهد. این باعث می‌شود بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌هایی قرار بگیرید که می‌تواند شما را به طور جدی بیمار کند.

خوب است که اقدامات احتیاطی را برای محافظت از خود در برابر عفونت انجام دهید، از جمله:

• به طور مرتب دست‌های خود را با آب و صابون بشویید - به‌ویژه بعد از رفتن به توالت، قبل از تهیه غذا و خوردن غذا، و بعد از دست زدن به حیوانات خانگی یا حیوانات دیگر (زیرا آنها می‌توانند عفونت‌هایی داشته باشند که می‌تواند خطرناک باشد)

• سعی کنید از تماس نزدیک با افراد مبتلا به عفونت - مانند آبله مرغان یا آنفولانزا - خودداری کنید.

• هر سال واکسن آنفولانزا را بزنید.

• در صورت لزوم در برابر بیماری کووید-۱۹ واکسینه شوید - متخصص شما می‌تواند راهنمایی‌های بیشتری ارائه دهد

گاهی اوقات برای کاهش خطر ابتلا به عفونت، ممکن است یک دوره آنتی بیوتیک تجویز شود.

کم خونی

شیمی درمانی مقدار گلبول‌های قرمز را که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند، کاهش می‌دهد.

اگر تعداد گلبول‌های قرمز خون شما خیلی کم شود، دچار کم خونی می‌شوید.

علائم کم خونی عبارتند از:

• خستگی و بی‌حالی - این معمولا شدیدتر از خستگی عمومی مرتبط با شیمی درمانی است

• تنگی نفس

• ضربان قلب قابل توجه (تپش قلب)

• رنگ پریدگی پوست

اگر هر یک از این علائم را دارید، در اسرع وقت با تیم مراقبتی خود تماس بگیرید. ممکن است برای افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون خود به درمان نیاز داشته باشید.

پیشگیری از کم خونی

افزودن مقدار زیادی آهن به رژیم غذایی شما می‌تواند به کاهش خطر کم خونی کمک کند، زیرا آهن به بدن برای ساخت گلبول‌های قرمز کمک می‌کند.

غذاهای سرشار از آهن عبارتند از:

• گوشت، مانند گوشت گاو، گوسفند و بره

• حبوبات و مغزها

• میوه‌های خشک، مانند زردآلوی خشک

• غلات کامل، مانند برنج قهوه‌ای

• غلات صبحانه غنی شده

• سبزیجات با برگ سبز تیره، مانند شاهی و کلم پیچ

درباره کم خونی ناشی از فقر آهن بیشتر بخوانید.

کبودی و خونریزی

شیمی درمانی می‌تواند تعداد سلول‌هایی به نام پلاکت در خون شما را کاهش دهد. این سلول‌ها به جلوگیری از خونریزی شدید هنگام بریدگی یا آسیب دیدگی کمک می‌کنند.

اگر تعداد پلاکت‌های شما کم باشد، ممکن است:

• پوست شما به راحتی کبود شود

• خونریزی شدید بینی داشته باشید

• دچار خونریزی لثه شوید

اگر این مشکلات را تجربه کردید به تیم مراقبت خود بگویید. ممکن است برای افزایش تعداد پلاکت‌ها در خون نیاز به درمان داشته باشید.

زخم دهان

گاهی اوقات شیمی درمانی می‌تواند باعث شود که پوشش داخلی دهان دچار زخم و التهاب شود. این عارضه به عنوان موکوزیت شناخته می‌شود.

علائم این عارضه معمولا چند روز پس از شروع درمان ایجاد می‌شوند و عبارتند از:

• احساس درد در داخل دهان، انگار دهان را با خوردن غذای بسیار داغ سوزانده‌اید

• آفت‌های دهان، که می‌توانند عفونی شوند

• ناراحتی هنگام خوردن، نوشیدن و/یا صحبت کردن

• خشکی دهان 

• کاهش حس چشایی

• بوی بد دهان

اگر هر یک از این مشکلات را دارید به تیم مراقبت خود بگویید. آنها ممکن است مسکن یا دهانشویه خاصی را توصیه کنند که می‌تواند کمک کند.

اجتناب از غذاهای تند، شور یا ادویه‌ای نیز می‌تواند کمک کند.

درمان با لیزر، که در آن از لیزرهای کم توان برای تحریک بهبود استفاده می‌شود، در درمان یا پیشگیری از موکوزیت موثر بوده است. اما از آنجایی که این نوع جدیدی از درمان است، دسترسی به آن ممکن است محدود باشد.

موکوزیت معمولا چند هفته پس از پایان شیمی درمانی بهبود می‌یابد.

از دست دادن اشتها

ممکن است در طول شیمی درمانی اشتهای خود را از دست بدهید، اما باید سعی کنید مایعات زیادی بنوشید و هر چه می‌توانید غذا بخورید.

ممکن است این نکات به شما کمک کند:

• به جای ۳ وعده غذایی بزرگتر در روز، تعداد وعده‌های غذایی را بیشتر کرده و هر وعده کمتر غذا بخورید

• به طور مرتب میان وعده‌های سالم بخورید

• در روز درمان، غذاهای سبک بخورید

• به جای اینکه مایعات را به طور مستقیم از لیوان بنوشید، به آرامی از طریق نی میل کنید

اگر نگران رژیم غذایی یا بی اشتهایی خود هستید، به تیم مراقبت خود اطلاع دهید.

تغییرات پوست و ناخن

برخی از داروهای شیمی درمانی می‌توانند باعث تغییرات موقت در پوست شما شوند.

به عنوان مثال، پوست شما ممکن است:

• خشک شود

• کمی تغییر رنگ بدهد (ممکن است لکه دار باشد)

• به نور خورشید حساس تر شود

• قرمز و دردناک شود

• دچار خارش‌ شود

اگر در مورد پوست خود مشکلی دارید با تیم مراقبتی خود صحبت کنید. آنها می‌توانند در مورد کرم‌هایی که می‌توانند کمک کنند و نحوه محافظت از پوست در برابر آفتاب به شما توصیه کنند.

شیمی درمانی همچنین می‌تواند باعث شکننده یا پوسته پوسته شدن ناخن‌ها و ایجاد خطوط سفید روی آنها شود. این وضعیت باید پس از پایان درمان به حالت عادی بازگردد.

استفاده از مرطوب کننده روی ناخن‌ها ممکن است کمک کند و در صورت تمایل می‌توان از لاک ناخن برای پوشاندن ناخن‌ها در طول درمان استفاده کرد. از استفاده از لاک‌های سریع خشک شونده یا ناخن‌های مصنوعی خودداری کنید زیرا خطر عفونت را افزایش می‌دهند.

مشکلات حافظه و تمرکز

برخی از افراد در طول شیمی درمانی دچار مشکل در حافظه کوتاه مدت، تمرکز و قدرت توجه می‌شوند. ممکن است متوجه شوید که انجام کارهای معمول زمان بسیار بیشتری از حد معمول می‌برد.

مشخص نیست که چرا این اتفاق می‌افتد، اما علائم معمولا پس از پایان درمان بهبود می‌یابند.

استفاده از لیست‌ها، یادداشت‌های کوچک، تقویم‌ها و تلفن همراه برای یادآوری می‌تواند کمک کننده باشد. انجام برخی تمرینات ذهنی، تغذیه خوب و استراحت کافی نیز ممکن است مفید باشد.

مشکلات خواب

برخی از افراد تحت شیمی درمانی در به خواب رفتن مشکل دارند، یا در وسط شب از خواب بیدار می‌شوند و نمی‌توانند دوباره بخوابند. این حالت به عنوان بی‌خوابی شناخته می‌شود.

این توصیه‌ها ممکن است به بهبود خواب شما کمک کند:

• زمان‌های مشخصی را برای خوابیدن و بیدار شدن تعیین کنید

• قبل از خواب ریلکس کنید - سعی کنید حمام آب گرم بگیرید یا به موسیقی آرامش بخش گوش دهید

• از پرده ضخیم، ماسک چشم و گوش گیر برای جلوگیری از بیدار شدن با نور و صدا استفاده کنید

• از مصرف کافئین، نیکوتین، الکل، وعده‌های غذایی سنگین و ورزش برای چند ساعت قبل از خوابیدن خودداری کنید

• از تماشای تلویزیون یا استفاده از تلفن، تبلت یا رایانه درست قبل از خواب خودداری کنید

• قبل از رفتن به رختخواب فهرستی از نگرانی‌های خود و هر ایده‌ای در مورد چگونگی حل آنها بنویسید تا به شما کمک کند تا صبح آنها را فراموش کنید

اگر این توصیه موثر واقع نشد، با تیم مراقبت خود تماس بگیرید، زیرا ممکن است به درمان اضافی نیاز داشته باشید.

درباره بی خوابی بیشتر بخوانید.

مسائل مربوط به رابطه جنسی و باروری

افراد زیادی متوجه می‌شوند که در طول شیمی درمانی تمایل خود را به رابطه جنسی از دست می‌دهند. این حالت معمولا موقتی است و میل جنسی شما به تدریج پس از پایان درمان باز می‌گردد.

برخی از داروهای شیمی درمانی همچنین می‌توانند باروری را در مردان و زنان کاهش دهند. این اغلب موقتی است، اما در برخی موارد می‌تواند دائمی باشد.

قبل از شروع درمان، از تیم مراقبتی خود بپرسید که آیا باروری شما ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد. اگر در معرض خطر ناباروری هستید، آنها گزینه‌های شما را با شما در میان خواهند گذاشت.

ممکن است زنان بتوانند تخمک‌های خود را فریز کنند تا بعداً در لقاح آزمایشگاهی(IVF) استفاده شوند. گاهی اوقات ممکن است بخشی از تخمدان‌ها قبل از شروع شیمی درمانی برداشته و فریز شود، سپس بعد از اتمام درمان برای تلاش برای بازگرداندن باروری دوباره در بدن قرار داده شود. 

مردان ممکن است بتوانند نمونه‌ای از اسپرم خود را فریز کنند تا بعدا برای لقاح مصنوعی استفاده شود.

در طول درمان باید از باردار شدن یا پدر شدن خودداری کنید، زیرا داروهای شیمی درمانی می‌تواند به نوزاد آسیب برساند. از یک روش پیشگیری با مانع مانند کاندوم استفاده کنید. 

اسهال و یبوست

ممکن است چند روز پس از شروع شیمی درمانی دچار اسهال یا یبوست شوید.

تیم مراقبتی شما می‌تواند داروهای مناسب و تغییرات رژیم غذایی را توصیه کند که می تواند به شما کمک کند.

مسائل عاطفی

شیمی درمانی می‌تواند تجربه‌ای ناامید کننده، استرس‌زا و آسیب زا باشد. طبیعی است که احساس اضطراب داشته باشید و به این فکر کنید که آیا درمان شما موفقیت آمیز خواهد بود.

استرس و اضطراب نیز می‌تواند خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد.

اگر از نظر عاطفی با مشکل مواجه هستید، با تیم مراقبتی خود صحبت کنید. آنها می‌توانند از شما حمایت کنند و در مورد استراتژی‌های درمانی احتمالی صحبت کنند.

پیوستن به یک گروه حمایت از سرطان نیز ممکن است کمک کند. صحبت با افراد دیگر در موقعیت مشابه اغلب می‌تواند احساس انزوا و استرس را کاهش دهد.

چه زمانی مشاوره فوری پزشکی دریافت کنید

در حالی که عوارض جانبی شیمی درمانی می‌تواند ناراحت کننده باشد، اکثر آنها جدی نیستند.

عفونت‌ها اگر بلافاصله درمان نشود، می‌توانند بسیار جدی باشند. در صورت مشاهده علائم عفونت فوراً با تیم مراقبت خود تماس بگیرید، این علائم عبارتند از:

• دمای بالای ۳۷/۵ درجه سانتیگراد یا کمتر از ۳۶ درجه سانتیگراد

• احساس داغی پوست هنگام لمس، یا احساس گرما و لرز

• مشکلات تنفسی

• علائم شبیه آنفولانزا، مانند درد و کوفتگی عضلات

• زخم دهان

• درد هنگام بلع و قورت دادن

• استفراغ 

• اسهال

• درد، تورم، قرمزی، گرما و/یا ترشح مایع در محل زخم (مانند جای بخیه جراحی) یا محل قرارگیری خط وریدی یا سوند در یکی از رگ‌های شما (معمولاً بالای بازو)